หากเคยไปเที่ยวปักกิ่ง ได้ชมกำแพงเมืองจีน พระราชวังต้องห้าม พระราชวังฤดูร้อน หอสักการะฟ้าเทียนถาน หรือสถานที่ท่องเที่ยววัดวังที่สำคัญจนครบแล้ว และยังมีเวลาพอ 798 อาร์ต โซน (798 Art Zone) ในปักกิ่งเป็นทางเลือกหนึ่งสำหรับผู้ชื่นชอบงานศิลปะ ชุมชนแห่งการสร้างสรรค์งานศิลป์นี้ เป็นสถานที่เหมาะแก่การเดินเที่ยวสักครึ่งวันหรือกว่านั้น

798 อยู่ในต้าซานจื่อ (Dashanzi) บางครั้งเรียกที่นี่ว่า Dashanzi Art District (DAD) ในเขตเจ้าหยาง (Chaoyang) ทางตะวันออกเฉียงเหนือของกรุงปักกิ่ง

แต่เดิมพื้นที่นี้เป็นโรงงานอุตสาหกรรมผลิตอุปกรณ์สื่อสารทางการทหาร ในช่วงเริ่มพัฒนาเขตอุตสาหกรรมต้าซานจื่อ จีนขอความร่วมมือจากเยอรมันตะวันออกในขณะนั้น ซึ่งเป็นผู้เชี่ยวชาญในการผลิต ให้เป็นที่ปรึกษา วางแผน และควบคุมการก่อสร้าง เริ่มสร้างในปี 1951 โรงงานแห่งแรกคือ 718 โดย 7 เป็นรหัสที่ทางการจีนใช้เรียกโรงงานทางการทหาร ต่อมามีการขยายกำลังการผลิต เพื่อส่งสินค้าไปยังประเทศพันธมิตรของจีน เช่น รัสเซีย เกาหลีเหนือ ทำให้มีการก่อสร้างโรงงานที่ขึ้นต้นด้วย 7 อีกหลายแห่ง โดยมี 798 เป็นโรงงานที่ใหญ่ที่สุด

โรงงานต่าง ๆ ดำเนินกิจการได้ราว 30 ปี มีการเปลี่ยนแปลงด้านนโยบายของรัฐบาล โรงงานอุตสาหกรรมหลายแห่งไม่ได้รับเงินสนับสนุนจากรัฐบาลอีกต่อไป ต้องปิดตัวลงเป็นจำนวนมาก โรงงานที่เคยคึกคักถูกทิ้งร้างไป

จนในปี 2000 จึงเริ่มมีกลุ่มศิลปินชาวปักกิ่งที่ต้องการหาสถานที่เงียบสงบ มีบรรยากาศเหมาะกับการสร้างสรรค์งานศิลปะ ที่สำคัญค่าเช่าไม่แพง ได้เริ่มเข้ามาเช่าโรงงานร้างเป็นสถานที่ทำงาน หลังจากนั้นผู้ผลิตงานศิลปะสาขาต่าง ๆ ทยอยกันเข้ามาจับจองพื้นที่เพื่อใช้เป็นสตูดิโอและพักอาศัย ตามมาด้วยการเช่าพื้นที่เปิดเป็นแกลลอรี่รองรับการจัดแสดงงานศิลปะ เมื่อมีการจัดแสดงงานศิลปะระดับนานนาชาติ ทำให้ชุมชน 798 เป็นที่รู้จักมากขึ้น กลายเป็นศูนย์กลางด้านศิลปะ เป็นชุมชนที่มีความหลากหลาย ผสมผสานระหว่างของเก่าและวัฒนธรรมสมัยใหม่ได้อย่างลงตัว ภายในชุมชนจึงมีร้านอาหาร ร้านกาแฟ ร้านขายของที่ระลึก เปิดเพิ่มขึ้นอีกมากมาย จนทุกวันนี้ 798 อาร์ต โซนเป็นสถานที่ท่องเที่ยวอันดับต้น ๆ แห่งหนึ่งของปักกิ่ง นักท่องเที่ยวทั้งชาวจีนและต่างชาติ นิยมมาใช้เวลาเดินชมศิลปะกันที่นี่

แต่ที่ 798 อาร์ต โซน ยังไม่มีรถไฟใต้ดินไปถึง ผมเดินทางด้วยรถไฟสาย 10 ลงที่สถานีซันหยวนเฉียว (Sanyuanqiao) เดินออกทางออก C ไกด์บุ๊คเขียนบอกไว้ว่าให้ขึ้นรถเมล์สาย 401 ที่ป้ายซันหยวนเฉียวไปลงที่ต้าซานจื่อ ลู้โค่วหนาน (Dashanzi Lukou Nan) แล้วข้ามถนนไปอาร์ต โซน หรือสาย 403 ลงป้ายต้าซานจื่อ ลู้โค่วตง (Dashanzi Lukou Dong) เดินต่ออีกหน่อยแล้วเลี้ยวขวาเข้าประตูด้านเหนือ แต่พอออกมาจากสถานีรถไฟใต้ดินแล้วผมหาป้ายรถเมล์ไม่เจอ เลยใช้บริการแท็กซี่ ยื่นคำว่า 798 อาร์ต โซน ในภาษาจีนให้คนขับดู ถ้าออกเสียงต้องเรียกว่า ชีจิ่วปา อี้ซู่ ชวู (798 Yishu QU) ซึ่งยากเกินกว่าที่ผมจะอ่านออกมาได้ถูกต้อง แต่แค่คำที่เขียนไว้นั้นคนขับแท็กซี่ก็พามาส่งใกล้ทางเข้าอาร์ต โซน ได้ถูกต้อง

ด้านใน 798 อาร์ต โซน มีบรรยากาศสบาย ๆ ดูผ่อนคลาย มาที่นี่ไม่มีใครเร่งร้อน แต่ละคนต่างมาเดินเที่ยว ถ่ายรูป ชื่นชมงานศิลปะ หรือซื้อหาของสวยงามติดไม้ติดมือกลับไป ด้วยกันทั้งนั้น

อาคารของโรงงานเก่าใน 798 อาร์ต โซน เป็นสถาปัตยกรรมแบบเบาเฮาส์ (Bauhaus) ของเยอรมัน ตัวอาคารมีพื้นที่โล่งกว้าง เพดานสูง มีกระจกอยู่เต็มด้านหนึ่งของอาคาร แสงธรรมชาติส่องเข้ามาได้ โดดเด่นด้วยหลังคารูปโค้งแบบฟันปลา ซึ่งกลายเป็นเอกลักษณ์ของ 798 อาร์ต โซน อาคารเหล่านี้ถือเป็นสถาปัตยกรรมเบาเฮาส์ของแท้และดั้งเดิมที่หาชมได้ยากในปัจจุบัน

ผมซื้อแผนที่มาแล้วเตร็ดเตร่ไปตามถนนในชุมชนศิลปะ ตามมุมต่าง ๆ มีรูปปั้นขนาดใหญ่แปลกแตกต่างกันไปตามแนวคิดและจินตนาการของศิลปินที่สร้างสรรค์ขึ้น ในสตูดิโอที่อยู่เรียงกันเป็นแถวตามพื้นที่ของโรงงานเก่าจัดแสดงและจำหน่ายผลงานของศิลปินหลากหลายแนว ทั้งภาพจิตรกรรมแบบตะวันตก ภาพเขียนที่แสดงถึงจิตวิญญาณของเอเชีย ภาพนามธรรม หรือศิลปะร่วมสมัยอื่น ๆ

สตูดิโอบางแห่งผลิตและจำหน่ายศิลปะลอยตัว เช่น เซรามิก ปูนปั้น หรืองานโลหะ มีสตูดิโอของช่างภาพอยู่ในอาร์ต โซนด้วย สตูดิโอที่ผมเข้าไปนั้นกำลังทำงานถ่ายแบบลงนิตยสารกันอยู่ สามารถเดินเข้าไปดูการทำงานได้อย่างใกล้ชิดในพื้นที่ที่จัดไว้ ศิลปินทั้งหมดของชุมชนนี้ตกลงกันไว้ตั้งแต่แรกแล้วว่า จะอนุญาตให้ผู้คนที่มาเที่ยวใน 798 เข้าชมสิ่งต่าง ๆ ได้โดยไม่ต้องเสียค่าใช้จ่าย ทั้งขั้นตอนการผลิตบางส่วน และผลงานที่จัดแสดงไว้เพื่อจำหน่ายแก่ผู้ที่ชื่นชอบ

และไม่เพียงแต่ผลงานของศิลปินใหญ่ที่มีฐานะพอที่จะเช่าสตูดิโอเท่านั้น การขายงานฝีมือเล็ก ๆ น้อย ๆ ระดับชาวบ้าน แบบปูผ้าขายกับพื้นก็มีให้เห็นในชุมชนศิลปะแห่งนี้ งานประดิษฐ์ เช่น กระเป๋าผ้า เครื่องประดับ ต่างหู ตุ๊กตา มีวางขายดึงดูดเงินหยวนจากกระเป๋านักท่องเที่ยวได้อย่างไม่ยากเย็นนัก ศิลปะการตัดกระดาษให้เห็นเป็นภาพเหมือนด้านข้างของใบหน้าคนได้รับความนิยมเช่นกัน ผู้คนต่อแถวใช้บริการกันไม่ขาดสาย

นอกจากพื้นที่ 798 แล้ว อาณาเขตชุมชนศิลปะขยับขยายออกไปสู่โรงงานอื่น บางแห่งได้รับการปรับปรุงให้เป็นสวนสาธารณะ เช่น พื้นที่ของ 751 ซึ่งมีตัวอาคารและรางรถไฟเก่า มีหัวรถจักรโบราณมาจอดไว้ให้เป็นฉากถ่ายรูป หนุ่มสาวบางคู่มาถ่ายรูปก่อนแต่งงานกันที่นี่

ในเขต 798 อาร์ต โซน มีร้านอาหารและร้านกาแฟแทรกตัวอยู่กับสตูดิโอและแกลลอรี่หลายแห่ง แต่ละร้านตกแต่งอย่างมีศิลปะในแบบของตัวเอง และมักมีภาพเขียนประดับบนผนังหรืองานศิลปะอื่น ๆ วางจำหน่ายด้วย

หลังจากเดินเที่ยวชมศิลปะไปได้ช่วงหนึ่ง ผมเลือกเข้าไปนั่งพักดื่มกาแฟในคาเฟ่เล็ก ๆ แห่งหนึ่ง เครื่องปรับอากาศในร้านและลาเต้เย็นแก้วโตช่วยคลายร้อนได้เป็นอย่างดี ที่ผ่านมาผมเดินเข้าออกสตูดิโอและแกลลอรี่ไปเพียงบางส่วนของพื้นที่ 798 อาร์ต โซน ซึ่งมีเนื้อที่ 0.6 ตารางกิโลเมตรเท่านั้น เมื่อกาแฟหมดแก้วก็ได้เวลาที่ผมจะออกไปเดินเที่ยวในบรรยากาศที่รายล้อมด้วยงานศิลปะอีกครั้ง