หลาย ๆ สิ่งที่เราไม่คาดฝัน มักจะเกิดขึ้นในขณะที่เราคิดไม่ถึง เหมือนอย่างที่เราไปเข้าพักที่โรงแรมการ์เด้นท์ ซีวิว รีสอร์ท พัทยา เมื่อครั้งที่ผ่านมานี่ เราก็ไม่เคยคิดว่าเราจะมาพบกับบุคคลสำคัญในวงการวรรณกรรม หนังสือพิมพ์ และภาพถ่าย อย่างที่เกิดขึ้นนี้

ในขณะที่เราเดินชมหาดส่วนตัวของโรงแรม รวมทั้งสวนขนาดใหญ่ ที่ต้นไม้ให้ร่มเงาร่มรื่นไปจนสุดปลายแหลม นอกจาก "ศาลเจ้าพ่อโพธิทอง" สีแดงสด ตัดกับมวลหมู่ไม้สีเขียวสดใสนั้น เราก็พบสิ่ง ๆ หนึ่งที่ไม่น่าจะมาตั้งอยู่ที่โรงแรม นั่นคือ เจดีย์ หรือ สถูป ที่ตั้งอยู่บนฐานสูง พร้อมทั้งจำหลักรูปปั้นช่วงบนของชายวัยกลางคนท่านหนึ่ง

ทราบภายหลังว่าท่านเป็นเจ้าของที่เดิม ชื่อ หม่อมหลวง ต้อย ชุมสาย (Toy Xoomsai) แต่เราไม่ได้ทำเพียงแค่มองผ่าน เรายืนมองรูปปั้นที่มีสายตามุ่งมั่น มองตรงกลับเข้ามายังฝั่ง แม้นจะดูเก่าคร่ำ เกาะเต็มไปด้วยตะกรันน้ำ แต่เราสัมผัสได้ถึงความมีอำนาจ และมุ่งมั่น ยอมมิใช่คนธรรมดาทั่ว ๆ ไป ที่บรรดาลูกหลานจะตั้งไว้เพียงแค่ให้ได้ระลึกถึง

ศาลเจ้าพ่อโพธิทอง

กลับจากพัทยาครานั้น เราจึงได้เสาะหาข้อมูลเรื่องราวของเจ้าของรูปเหมือนท่อนบนที่ตั้งอยู่คู่กับสถูปเจดีย์ของตนเองที่ปลายแหลมนั่น ได้ข้อมูลจาก วิกิพีเดียว่า

หม่อมหลวงต้อย ชุมสาย (28 มกราคม พ.ศ. 2449 - พ.ศ. 2504) นักหนังสือพิมพ์ นักเขียนในคณะสุภาพบุรุษ ศิลปินช่างภาพ เป็นผู้บุกเบิกวงการถ่ายภาพนู้ดของไทย เมื่อราวทศวรรษ 2480 เคยเป็นอาจารย์ ผู้แนะนำรงค์ วงษ์สวรรค์เข้าสู่แวดวงนักหนังสือพิมพ์

หม่อมหลวงต้อย เป็นบุตรของ พระยาสีหศักดิ์สนิทวงศ์ (หม่อมราชวงศ์ถัด ชุมสาย บุตรหม่อมเจ้าประวิช ชุมสาย กับหม่อมเจ้าหญิงสารภี สนิทวงศ์) กับคุณหญิงสีหศักดิ์สนิทวงศ์ (ติ๊ โภคาสมบัติ ธิดาขุนโภคาสมบัติ (เอม) กับนางโภคาสมบัติ (เอม)) เกิดที่บ้านหลังวัดสังขเวชวิศยราม บางลำพู มีพี่น้องจำนวน 7 คน

มีบุตรธิดา รวม 3 คน คือ พัชนี ชุมสาย ณ อยุธยา ผู้อำนวยการสอน หลักสูตรตำรับอาหารไทยรัตนโกสินทร์ และสีหศักดิ์ ชุมสาย ณ อยุธยา (ต๋อม) เป็นช่างภาพเช่นเดียวกับบิดา และลักษมัณ ชุมสาย ณ อยุธยา เจ้าของร้านอาหารครัวชุมสาย

เข้าศึกษาชั้นมัธยมที่โรงเรียนเทพศิรินทร์ เป็นเพื่อนร่วมชั้นของโชติ แพร่พันธุ์ (ยาขอบ) และเป็นเพื่อนรุ่นเดียวกับกุหลาบ สายประดิษฐ์ สด กูรมะโรหิต และมาลัย ชูพินิจ

หม่อมหลวงต้อมเสียชีวิตเมื่อ พ.ศ. 2504 พระราชทานเพลิงศพ ณ วัดมกุฏกษัตริยาราม เมื่อวันที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2505

สถูปเจดีย์ที่สุดปลายแหลม

หม่อมหลวงต้อย ชุมสาย เป็นช่างภาพผู้บุกเบิกการถ่ายภาพหญิงเปลือยยุคแรกของไทย จะนับว่าเป็น "ช่างภาพนู้ดคนแรกของไทย" ก็คงไม่ผิด รวมทั้งยังเป็น นักเขียนรุ่นบุกเบิกของเมืองไทย เคียงบ่าเคียงไหล่กับนักเขียนร่วมรุ่นอย่าง "ศรีบูรพา" และ "ยาขอบ"

“ไม่ใช่โป๊โว้ย เป็นภาพเปลือยต่างหาก” คือคำโต้แย้งของม.ล.ต้อย ชุมสาย เมื่อถูกผู้ชมวิพากษ์วิจารณ์ภาพถ่ายนู้ดของท่านอย่างไม่เข้าใจ ท่ามกลางบรรยากาศยุค "รัฐนิยม - ชาตินิยม" ของจอมพล ป. พิบูลสงคราม เมื่อรัฐไทยพยายามเข้าควบคุมวิถีชีวิตและความคิดของผู้คน ตั้งแต่เรื่องกินอยู่หลับนอนจนถึงการทำสงครามกับเพื่อนบ้านเพื่อขยายอาณานิคม

ภาพนู้ดของ หม่อมหลวงต้อย จึงเป็นมากกว่าภาพผู้หญิงแก้ผ้า แต่ยังแสดงถึงการท้าทายอำนาจรัฐและค่านิยมสังคมพับเพียบเรียบร้อย สะท้อนให้เห็นถึงความกล้าหาญในการสำรวจความงามของสาวไทย ความมั่นใจในเรือนร่างของนางแบบ และภาพฝันแฟนตาซีของชายไทยที่มีต่อเพศตรงข้าม

สถูปเจดีย์ ของหม่อมหลวง ต้อย ชุมสาย ช่างภาพนู๊ดคนแรกของไทย

"ผมคิดว่าบรรยากาศยุคนั้นน่าสนใจตรงที่ว่า ในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 เข้าสู่ยุคการปกครองของจอมพลป. พิบูลสงคราม มีการกำหนดสิ่งที่เรียกว่ารัฐนิยม ผู้นำชอบอะไรก็เอามากำหนดให้คนทำตาม กำหนดวัฒนธรรม การกินอยู่ การนอนของคนอยู่ภายใต้การจัดระเบียบ ทีนี้ถ้าเราดูผลงานภาพถ่ายของหม่อมหลวงต้อยก็ต้องถือว่าสวนกระแสมากๆ เพราะเอาผู้หญิงมาเปลือยกายถ่ายรูป ก็มีกระแสต่อต้านว่าเป็นถึงหม่อมหลวงทำไมมาทำเรื่องแบบนี้ แต่การที่ท่านยืนยันทำงานแนวนี้คงต้องถือว่าเป็นคนที่กล้าบ้าบิ่น ไม่ธรรมดา และมีใจรักการทำงานแนวนี้จริง ๆ"

ผลงานภาพถ่ายนู้ดของท่านได้ตีพิมพ์ในวารสาร "ชาวกรุง" ประมาณ 3 ครั้ง โดยเป็นภาพนู้ดที่ไม่โชว์มาก มีการปิด-บังด้วยแสงเงา ทำให้เห็นว่าแม้แต่หนังสือที่ค่อนข้าง "ก้าวหน้า" ในสมัยนั้น ก็ยังมีเส้นแบ่งในการยอมรับศิลปะภาพถ่ายนู้ด หม่อมหลวงต้อยเป็นผู้ที่สร้างการยอมรับว่าการถ่ายรูปนู้ดไม่ใช่เรื่องเสียหาย นั่นคือสิ่งที่ท่านพยายามให้สังคมเห็นว่าเรือนร่างผู้หญิงไม่ใช่สิ่งน่ารังเกียจ น่าอับอาย น่าปกปิด การแก้ผ้าไม่ใช่เรื่องเลวทรามเสมอไป ทำให้ผู้หญิงมีความเคารพในตัวเอง อันนี้เป็นจุดก้าวที่สำคัญในการเปลี่ยนทัศนคติของสังคมต่อภาพเปลือย

(ซ้าย) หม่อมหลวงต้อย ชุมสาย (ขวา) การทำงานของท่าน

"หม่อมหลวงต้อยน่าจะเป็นคนแรก ที่ทำงานภาพถ่ายนู้ดตามแนวทางที่มีแง่มุมเชิงศิลปะ ไม่ใช่แค่ถ่ายผู้หญิงแก้ผ้าอย่างที่เรียกว่าภาพอนาจาร ในงานภาพถ่ายของหม่อมหลวงต้อยเราจะเห็นว่ามีการจัดแสงเงา มีการจัดท่าทางของนางแบบ มีการเลือกสถานที่ มีรายละเอียดต่าง ๆ ที่แสดงให้เห็นถึงการทำงานที่มีการคิดมีการวางแผน หม่อมหลวงต้อยท่านไปทำบังกะโลที่พัทยาโดยมีอยู่หลังหนึ่งทำเป็นสตูดิโอถ่ายนู้ดโดยเฉพาะ มีหลังคาเปิดให้แสงลงมาได้ พอผลงานเสร็จมีการนำเสนอให้กับสาธารณะชนในงานกาชาดโดยเอาผ้าล้อมให้คนเสียเงินเข้าไปดู มีอัลบั้มภาพจำหน่าย เรียกว่าทำจริงจังเป็นมืออาชีพ ความตั้งใจในการทำงานศิลปะสูงมาก ผู้หญิงที่มาเป็นแบบให้ก็เป็นผู้หญิงดีๆ มีการศึกษา และท่านจะให้ความเคารพนางแบบ ไม่มีการจัดท่าที่ล่อแหลม แต่แสดงถึงความงามของเรือนร่าง ไม่ใช่ความหยาบหรือน่ารังเกียจ"

นั่นคือ หนึ่งในบทสัมภาษณ์ ของคุณมานิต แห่ง คัดมันดู โฟโต้ แกลเลอรี่ ที่ให้สัมภาษณ์ไว้ในโครงการ "ค้นหาครูถ่ายภาพไทย" (Seeking Forgotten Thai Photographers) ที่เสนอผลงานภาพถ่ายนู้ดของ หม่อมหลวง ต้อย ชุมสาย เพื่อเป็นการเชิดชูเกียรติให้แก่ “ช่างภาพชั้นครู” ในปี พ.ศ. 2555 (http://www.portfolios.net/forum/topics/2988839:Topic:2288507)

ผลงานการถ่ายภาพนู๊ดของท่าน

น่าดีใจที่ได้มาพบกับหนึ่งในศิลปินที่น่าจดจำของเมืองไทย แม้นว่าจะเป็นเพียงแค่สถูปเจดีย์ แต่ก็ยังสร้างแรงบันดาลใจให้เราค้นหา ประวัติ และผลงานของท่านเพื่อมาทำความรู้จัก และชื่นชม "ช่างภาพนู้ดคนแรกของไทย" หม่อมหลวง ต้อย ชุมสาย

Garden Sea View Resort Hotel.
207/1 M.5 Pattaya-Naklua Rd., Pattaya City, Chonburi 20150

Tel : 038 - 226070 - 80
Fax : 038 - 2260-69
E-mail : [email protected]

http://gardenseaviewresort.com