สัมผัสวัฒนธรรม ย้อนวันวาน ย่านบางลำพู

พิพิธบางลำพู

เป็นพิพิธภัณฑ์สมัยใหม่ ซึ่งประยุกต์การแสดงวัตถุและการเล่าเรื่องเชิงประวัติศาสตร์เข้ากับการแสดงวิถีชุมชนบางลำพูเดิมอย่างน่าสนใจ

“บางลำพู” เป็นอีกหนึ่งย่านเก่าที่อยู่ในเขตกรุงรัตนโกสินทร์ สิ่งที่โดดเด่นของบางลำพูคือเป็นแหล่งที่มีงานช่างฝีมืออันประณีตงดงามทั้งเครื่องทอง เครื่องถม และยังเป็นย่านตลาดสำคัญแห่งหนึ่งของกรุงเทพฯ แต่วันนี้บางลำพูถูกกลบด้วยธุรกิจการท่องเที่ยวและแหล่งบันเทิงต่างๆ กลายเป็นถิ่นพำนักของชาวต่างชาติ มีที่พักราคาถูก ร้านอาหารหลายระดับหลายราคา รวมทั้งเสียงเพลงและแสงสีที่ทำให้บางลำพูมีชีวิตเคลื่อนไหวเกือบตลอดค่ำคืน

บางลำพูเป็นถิ่นที่มีชื่อเสียงแห่งหนึ่ง เพราะเป็นย่านตลาดการค้าที่สำคัญ มีพื้นที่ด้านเหนือติดถนนจักรพงษ์ซึ่งต่อกับถนนสามเสน โดยมีสะพานนรรัตนสถานข้ามคลองบางลำพู ถนนสิบสามห้าง และถนนบวรนิเวศ ด้านตะวันออกติดกับถนนพระสุเมรุ คือ แนวที่เห็นเป็นสายยาวผ่านลงมาหน้าวัดบวรนิเวศ ด้านตะวันตกติดถนนตานีซึ่งติดกับถนนตะนาว

ในสมัยก่อนยังเป็นทุ่งนาวัดชนะสงครามก็มีชื่อเก่าว่า “ วัดกลางนา” ส่อให้เห็นว่าชาวบ้านเรียกตามสภาพที่เป็นวัดอยู่กลางทุ่งกลางนา อีกอย่างหนึ่งในสมัยโบราณบริเวณนั้นจะเป็นบ้านคนมอญอยู่กันมากจึงได้สร้างวัดนี้ขึ้น มีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “ วัดตองปุ” ต่อมารัชกาลที่ 1 พระราชทานนามใหม่ว่า “ วัดชนะสงคราม” เหตุที่จะเรียกว่าตำบลบางลำพู (แต่เดิมเขียนบางลำภู) เข้าใจว่าจะมีต้นลำพูมาก ในหนังสือนิราศโบราณจะกล่าวถึงต้นลำพู แม้วัดสังเวชวิศยารามก็มีชื่อเดิมว่า วัดบางลำพูมาก่อน

บางลำพูเริ่มเจริญขึ้นเมื่อตัดถนนจักรพงษ์ต่อจากถนนเจ้าฟ้าขึ้นไปถึงสะพานนรรัตนสถาน และตัดถนนสามเสนต่อจากสะพาน นรรัตนสถานขึ้นไปจนถึงถนน นครไชยศรี ทำให้มีบ้านเรือนสองฝั่งถนนมากขึ้น และเมื่อมีผู้คนก็มีตลาดตามมา ซึ่งมีชื่อเรียกกันว่า ตลาดบางลำพูหรือตลาดยอด

ภายในแหล่งเรียนรู้ออกแบบพื้นที่ในรูปแบบ “ยูนิเวอร์แซล ดีไซน์” เพื่อให้ทุกคนสามารถเข้าเยี่ยมชมได้ ไม่ว่าจะเป็นผู้สูงอายุ ผู้พิการ หรือเด็ก การจัดแสดงแบ่งออกเป็น 2 ส่วน ตามอาคาร 2 หลัง คือ อาคารปูนรูปตัว L ภายในมีการจัดแสดงเป็นห้องนิทรรศการ อาคารไม้ชั้น 2 ประกอบด้วยห้องจัดแสดง 4 ส่วน ประกอบด้วย สีสันบางลำพู , พระนครเซ็นเตอร์ , ย่ำตรอกบอกเรื่องเก่า , ถิ่นคนดีศรีบางลำพู ชั้นล่างจัดเป็น “ห้องสมุดชุมชนบางลำพู” เป็นแหล่งรวบรวมหนังสือหายากและข้อมูลเกี่ยวกับ ประวัติศาสตร์บางลำพูที่เยอะที่สุดในประเทศไทย

ชั้น 1 ประกอบด้วย ห้องเอกบรมองค์ราชินี จัดแสดงนิทรรศการเทิดพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ และ ห้องป้อมเขตขัณฑ์แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ แสดงความเป็นมาของกรุงรัตนโกสินทร์ การสร้างกำแพงพระนคร ประวัติคูเมืองรอบพระนคร และคลองสำคัญต่างๆ ที่ทำให้เกิดย่านชุมชนย่านการค้าต่างๆ ประตูคู่วิถีจัดแสดงประวัติความเป็นมา ชื่อและตำแหน่งประตูเมือง ทั้งประตูวังหน้าและประตูวังหลวง รวมถึงประวัติของป้อมเก่าแก่ทั้ง 14 ป้อม รอบเกาะรัตนโกสินทร์

ชั้น 2 เป็นนิทรรศการถาวรเกี่ยวกับความเป็นมาและบทบาทหน้าที่ของกรมธนารักษ์ แสดงขั้นตอนการผลิตเหรียญกษาปณ์ รวมไปถึงเรื่องราวเกี่ยวกับการจัดสรรดูแลที่ราชพัสดุอีกด้วย

อาคารไม้ชั้น 2 ประกอบด้วยห้องจัดแสดง 4 ส่วน ประกอบด้วย

สีสันบางลำพู บอกเล่าประวัติศาสตร์ความเป็นมาชุมชนหลากหลายเชื้อชาติในยุคต้นกรุงรัตนโกสินทร์ เรื่องของดีบางลำพู เช่น แหล่งของกินอร่อย สวนสาธารณะของชาวพระนคร แหล่งบันเทิงยามค่ำคืน ห้อง “เบาะแสจากริมคลอง” ภาพยนตร์ที่ฉายลงบนผนังและพื้นผิวน้ำที่จำลองเป็นคลองบางลำพู ให้เห็นผู้คนหลากเชื้อชาติที่อาศัยร่วมกัน ทั้งชาวไทย มอญ ลาว เขมร แขกตานี และจีน

พระนครเซ็นเตอร์ จำลองวิถีชีวิตของชาวย่านบางลำพูในอดีต มีทั้งโรงภาพยนตร์บุศยพรรณ โรงลิเกหอมหวน ห้าง ต.เง็กชวน ถนนสิบสามห้าง และจำลองร้านค้าเก่าแก่ในย่านบางลำพูมาจัดแสดงให้ชมกันด้วย

ย่ำตรอกบอกเรื่องเก่า แสดงเรื่องราวของชุมชนและตรอกซอกซอยต่างๆ ของบางลำพูที่คนภายนอกอาจไม่เคยรู้ อาทิ การปักชุดโขน ของชุมชนตรอกเขียนนิวาสและตรอกไก่แจ้ บ้านดุริยประณีต เจ้าตำรับแห่งดนตรีไทยในชุมชนวัดสังเวชวรวิหาร เครื่องถม ตีทองคำเปลว การแทงหยวก
ถิ่นคนดีศรีบางลำพู จัดแสดงประวัติของบุคคลมีชื่อเสียงและที่สร้างคุณูปการให้แก่สังคม จำลองต้นลำพูซึ่งนำส่วนหนึ่งมาจาก “ลำพูต้นสุดท้าย” จัดแสดงพร้อมกับ “ขุมทรัพย์บางลำพู” ที่สามารถค้นหาคำตอบได้ด้วย “แผนที่”

ชั้นล่างจัดเป็น “ห้องสมุดชุมชนบางลำพู” เป็นแหล่งรวบรวมหนังสือหายากและข้อมูลเกี่ยวกับ ประวัติศาสตร์บางลำพูที่เยอะที่สุดในประเทศไทยอีกด้วย ความสนุกเริ่มจากจุดนี้เลย ” สีสันบางลำพู ” พอเราเข้าไปพื้นที่จัดแสดง เหมือนว่าเราถูกดึงกลับไปยุคที่เราเป็นเด็กๆ การจำลองเอาร้านรวงทั้งหลายมาจัดแสดง บางชิ้นจับได้ บางชิ้นจับไม่ได้ สีสันต่างๆทำเอาเราคึกคักเหมือนอยู่ในงานมหรสพไปด้วยเลย

ย่ำตรอกบอกเรื่องเก่า แสดงเรื่องราวของชุมชนและตรอกซอกซอยต่างๆ ของบางลำพูที่คนภายนอกอาจไม่เคยรู้ อาทิ การปักชุดโขน ของชุมชนตรอกเขียนนิวาสและตรอกไก่แจ้ บ้านดุริยประณีต เจ้าตำรับแห่งดนตรีไทยในชุมชนวัดสังเวชวรวิหาร เครื่องถม ตีทองคำเปลว การแทงหยวก โต๊ะทำทองของช่างทองเก่าแก่ ตัวนี้เป็นของจริงที่ทางทายาทได้มอบให้แก่พิพิธภัณฑ์เพื่อการศึกษาทางวัฒนธรรมต่ออนุชนรุ่นหลังสืบต่อไป